Sistem Respirasi dalam Manusia dan Haiwan
Pertukaran gas melibatkan pengambilan oksigen dari persekitaran dan penghembusan karbon dioksida ke persekitaran. Proses pertukaran gas berlaku di struktur respirasi , iaitu permukaan respirasi yang membolehkan pertukaran gas berlaku. Organisma yang berbeza mempunyai struktur respirasi berlainan yang boleh memaksimumkan kadar pertukaran gas. Secara umumnya, organisma yang lebih kecil mempunyai nisbah jumlah luas permukaan kepada isi padu (JLP/I) yang lebih tinggi manakala organisma yang lebih besar mempunyai nisbah JLP/I yang lebih rendah. Ini bermaksud isi padu badan organisma yang lebih besar memerlukan oksigen bertambah lebih daripada jumlah luas permukaannya. Oleh itu, oksigen tidak dapat memenuhi permintaan oksigen dalam badan secara resapan melalui permukaan badan sahaja. Dalam kes ini, organisma tersebut memerlukan struktur respirasi khas untuk pertukaran gas yang cekap.
Terdapat empat ciri-ciri sama pada struktur respirasi untuk pertukaran gas yang efisien dalam organisma multisel.
Rajah 1 Permukaan respirasi organisma unisel seperti Amoeba sp. (kiri) dan Paramecium sp. (kanan) ialah seluruh membran plasma mereka kerana spesies-spesies ini mempunyai nisbah JLP/I yang mencukupi untuk pertukaran gas efisien.
Sistem trakea ialah sistem pernafasan serangga.
Rajah 2 - Spirakel mempunyai injap yang akan buka dan tutup untuk membolehkan pergerakan gas masuk dan keluar dari badan. Trakea dilindungi dengan cincin kitin yang menghalangnya daripada runtuh.
Insang merupakan struktur respirasi khas bawah air. Insang disokong oleh lengkung insang dan dilindungi oleh operkulum. Setiap insang mempunyai 2 baris filamen nipis yang disusun dalam bentuk V. Filamen-filamen ini terdiri daripada banyak unjuran nipis dan pipih yang dipanggil lamela.
Rajah 3 - Filamen insang selalui dikelilingi air. Mekanisme tukar ganti lawan arus meningkatkan lagi kecekapan pertukaran gas. Air mengalir melalui insang dari satu arah, manakala darah mengalir dari arah yang berlainan. Ini memaksimumkan pemindahan oksigen di lamela.
Amfibia seperti katak boleh tinggal di darat dan juga dalam air. Oleh itu, struktur respirasi mereka direka agar dapat menyesuaikan diri dengan pertukaran gas di darat dan dalam air. Proses pertukaran gas dalam katak berlaku melalui kulit dan paru-parunya. Semua penyesuaian yang tercatat di bawah membolehkan pelarutan gas respirasi dan pengangkutan ke dalam dan luar badan.
Rajah 4 - Peparu katak tidak sekuat peparu manusia. Peparu katak tidak mempunyai tulang rusuk atau diafragma untuk menyokong pengecutan peparu.
Dalam hidupan mamalia seperti manusia, pertukaran gas respirasi berlaku di alveolus di peparu.
Rajah 5 - Alveolus dilingkari oleh jaringan kapilari darah yang menyediakan nisbah JLP/I untuk pertukaran gas respirasi dengan cepat.
Answer practice questions to test your knowledge
Join our community on Whatsapp!